Ιωάννης Βελονάκης: Μεταξύ απόγνωσης και νοήματος

Μπροστά στον αναπόφευκτο πόνο και το χάος της ζωής, οι φιλοσοφίες του Φρίντριχ Νίτσε και του Αλμπέρ Καμύ μπορούν να μας προσφέρουν βαθιά καθοδήγηση. Και οι δύο στοχαστές καταπιάστηκαν με τα υπαρξιακά ερωτήματα του νοήματος, της απελπισίας και της ανθρώπινης ελευθερίας. Αν και οι προσεγγίσεις τους διαφέρουν, μοιράζονται μια κρίσιμη διαπίστωση: η έλλειψη εγγενούς νοήματος στη ζωή δεν είναι λόγος για να υποχωρήσουμε στον μηδενισμό, αλλά μάλλον μια πρόκληση για να ζήσουμε πιο αυθεντικά. Μέσω της έννοιας της αιώνιας επιστροφής του Νίτσε και της αποδοχής του παράλογου από τον Καμύ, μας ενθαρρύνουν να αντιμετωπίσουμε τη ζωή κατά μέτωπο, δημιουργώντας το δικό μας νόημα κατά τη διαδικασία.

Η ιδέα του Νίτσε για την αιώνια επιστροφή είναι μια από τις πιο προκλητικές του προτάσεις. Μας καλεί να φανταστούμε ένα σενάριο όπου θα πρέπει να ξαναζήσουμε τη ζωή μας στο σύνολό της, επαναλαμβάνοντας ατελείωτα κάθε χαρά, λύπη, θρίαμβο και λάθος. Αυτό το πείραμα σκέψης θέτει ένα κρίσιμο ερώτημα: Αν έπρεπε να ζήσετε τη ζωή σας ξανά και ξανά, θα ήσασταν ικανοποιημένοι με τις επιλογές σας; Για τον Νίτσε, αυτή η ιδέα δεν έχει σκοπό να προβλέψει κάποια μεταφυσική πραγματικότητα, αλλά να μας εμπνεύσει μεσα από έναν ριζοσπαστικό προβληματισμό για το πώς ζούμε. Η αιώνια επιστροφή απαιτεί να αγκαλιάσουμε πλήρως κάθε κομμάτι της ζωής -τόσο τα καλά όσο και τα άσχημα- επειδή κάθε στιγμή φέρει το βάρος της αιωνιότητας. Ο Νίτσε μας προκαλεί να ζήσουμε με τέτοιο τρόπο , όπου θα επαναλαμβάνετε πρόθυμα η ζωή μας, αναλαμβάνοντας την ευθηνή των πράξεων μας, και αγκαλιάζοντας την ύπαρξη μας με θάρρος.

Με την πρώτη ματιά, αυτή η ιδέα φαίνεται τρομακτική, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς τις αναπόφευκτες δυσκολίες της ζωής. Αλλά ο Νίτσε πίστευε ότι το αληθινό νόημα δεν προέρχεται από την αποφυγή του πόνου αλλά από την αντιμετώπισή του. Η φιλοσοφία του μας ενθαρρύνει να αναπτύξουμε μια «θέληση για δύναμη» – μια εσωτερική ορμή να επιβεβαιώσουμε τη ζωή σε όλη της την πολυπλοκότητα, να μετατρέψουμε τον πόνο σε δύναμη και να ζήσουμε με πάθος και ένταση. Η αιώνια επανάληψη δεν έχει να κάνει με την εύρεση της τελειότητας, αλλά με την επιβεβαίωση της ζωής όπως είναι, με όλες τις ατέλειές της. Μας ωθεί να ζήσουμε με πρόθεση, να δημιουργήσουμε μια ζωή που θα επαναλαμβάναμε πρόθυμα, βρίσκοντας νόημα μέσα από την ικανότητά μας να λέμε «ναι» στην ολότητα της ύπαρξης.

Ο Αλμπέρ Καμύ προσεγγίζει το ανούσιο της ζωής από μια διαφορετική οπτική γωνία, αλλά τα συμπεράσματά του δεν είναι λιγότερο ενθαρρυντικά. Στο έργο του Ο μύθος του Σίσυφου, ο Καμύ περιγράφει την ανθρώπινη κατάσταση ως θεμελιωδώς παράλογη: αναζητούμε νόημα σε ένα σύμπαν που δεν προσφέρει κανένα. Αυτός ο «παραλογισμός» αναφέρεται στη σύγκρουση μεταξύ της επιθυμίας μας για σαφήνεια και σκοπό και της αδιάφορης, χαοτικής φύσης του κόσμου. Σύμφωνα με τον Καμύ, αυτή η συνειδητοποίηση οδηγεί συχνά στην απελπισία ή τον μηδενισμό. Ωστόσο, αντί να υποκύψουμε στην απελπισία, ο Καμύ προτείνει μια εναλλακτική λύση: μπορούμε να επαναστατήσουμε ενάντια στο παράλογο αγκαλιάζοντας πλήρως τη ζωή, χωρίς να χρειαζόμαστε έναν μεγάλο, εξωτερικό σκοπό. Καταλήγει στο περίφημο συμπέρασμα ότι «πρέπει να φανταστεί κανείς τον Σίσυφο ευτυχισμένο», ως τη φιγούρα που, παρά το αιώνιο, μάταιο έργο του να κυλάει έναν ογκόλιθο σε έναν λόφο, βρίσκει νόημα και χαρά στον ίδιο τον αγώνα.

Η φιλοσοφία του παράλογου του Καμύ μας διδάσκει ότι η έλλειψη εγγενούς νοήματος στη ζωή δεν αναιρεί την ελευθερία μας, αλλά την ενισχύει. Είμαστε ελεύθεροι να δημιουργήσουμε το δικό μας νόημα, ακόμη και μπροστά στη ματαιότητα. Αποδεχόμενοι τον παραλογισμό της ζωής, απελευθερωνόμαστε από την ανάγκη να βρούμε νόημα σε εξωτερικές πηγές, επιτρέποντάς μας να επικεντρωθούμε στον πλούτο της παρούσας στιγμής. Όπως ο Σίσυφος, έτσι και εμείς μπορούμε να αγκαλιάσουμε τους αγώνες μας και να βρούμε νόημα στην πράξη της ζωής, αντί να περιμένουμε από τη ζωή να μας αποκαλύψει έναν κρυφό σκοπό.

Μαζί, ο Νίτσε και ο Καμύ προσφέρουν ισχυρές ιδέες για το πώς μπορούμε να ζήσουμε αυθεντικά σε έναν κόσμο που συχνά μοιάζει να στερείται νοήματος. Η αιώνια επιστροφή του Νίτσε μας ενθαρρύνει να ζούμε με πρόθεση, αναλαμβάνοντας την ευθύνη των πράξεων μας και δημιουργώντας μια ζωή που θα επαναλαμβάναμε πρόθυμα. Ο Καμύ, από την άλλη πλευρά, μας προτρέπει να επαναστατήσουμε ενάντια στον παραλογισμό της ζωής βρίσκοντας χαρά στον ίδιο τον αγώνα, αγκαλιάζοντας την ελευθερία μας να δημιουργήσουμε το δικό μας νόημα. Και οι δύο φιλοσοφίες, με τους μοναδικούς τους τρόπους, προσφέρουν ελπίδα μπροστά στην υπαρξιακή απελπισία. Μας υπενθυμίζουν ότι ενώ η ζωή μπορεί να μην έχει εγγενή σκοπό, είμαστε ελεύθεροι να της δώσουμε νόημα με τον τρόπο που επιλέγουμε να ζήσουμε. Μέσα από τις διδασκαλίες τους, μαθαίνουμε ότι αντιμετωπίζοντας το χάος και την αβεβαιότητα της ζωής με θάρρος και ανθεκτικότητα, μπορούμε να χαράξουμε μια ύπαρξη με νόημα, ακόμη και στις πιο παράλογες και απελπιστικές συνθήκες.

Iωάννης Βελονάκης: Eκπ.Ψυχολόγος  ΕΞελίσσω