Ιωάννης Βελονάκης – Η ψυχολογία των επιλογών τροφής και της συναισθηματικής κατανάλωσης

Στον ταχέως εξελισσόμενο κόσμο μας, το φαγητό γίνεται συχνά κάτι περισσότερο από μια απλή πηγή τροφής. Μπορεί να χρησιμεύσει ως παρηγοριά, αντιπερισπασμός ή τρόπος αντιμετώπισης μιας συναισθηματικής αναταραχής. Η πράξη της κατανάλωσης τροφής ως απάντηση σε συναισθήματα και όχι στην πείνα, είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο που διαπλέκει την ψυχική μας υγεία με τις διατροφικές μας συνήθειες. Κατανοώντας τον τρόπο με τον οποίο τα συναισθήματα επηρεάζουν τις διατροφικές μας επιλογές, μπορούμε να αποκαλύψουμε τους ψυχολογικούς παράγοντες που κρύβονται πίσω από τη συναισθηματική διατροφή και την πολύπλοκη σχέση της με το στρες, το άγχος και την κατάθλιψη.

Η σύνδεση μεταξύ συναισθημάτων και επιλογών τροφής

Η σχέση μας με το φαγητό ξεκινά από την πρώιμη παιδική ηλικία, συχνά συνδεδεμένη με αναμνήσεις παρηγοριάς, ανταμοιβής ή τιμωρίας. Με την πάροδο του χρόνου, αυτοί οι συσχετισμοί μπορεί να ενσωματωθούν βαθιά στον ψυχισμό μας. Πολλοί άνθρωποι καταφεύγουν σε φαγητά παρηγοριάς -αυτά που είναι πλούσια σε σάκχαρα, λίπη ή υδατάνθρακες- όταν είναι αγχωμένοι ή στεναχωριμένοι. Αυτά τα τρόφιμα, που είναι φορτωμένα με θερμίδες και συχνά στερούνται βασικών θρεπτικών συστατικών, μπορούν να προσφέρουν μια προσωρινή αίσθηση ανακούφισης ή ευχαρίστησης προκαλώντας την απελευθέρωση ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, του νευροδιαβιβαστή που συνδέεται με την ανταμοιβή και την ευχαρίστηση.

Ωστόσο, η συναισθηματική κατανάλωση υπερβαίνει τις απλές λιγούρες. Συχνά συμβαίνει όταν προσπαθούμε να αποσπάσουμε την προσοχή μας από δυσάρεστα συναισθήματα όπως η θλίψη, η απογοήτευση, η μοναξιά ή ο θυμός. Αυτή η συμπεριφορά δεν έχει να κάνει με την ικανοποίηση της πείνας, αλλά με τη διαχείριση συναισθημάτων που νιώθουμε ότι μας καταβάλλουν.

Ο αντίκτυπος του στρες, του άγχους και της κατάθλιψης στις διατροφικές συμπεριφορές

Το στρες, το άγχος και η κατάθλιψη είναι από τους πιο συνηθισμένους συναισθηματικούς παράγοντες που πυροδοτούν ανθυγιεινές διατροφικές συμπεριφορές. Το άγχος, ειδικότερα, ενεργοποιεί την αντίδραση «μάχης ή φυγής» του οργανισμού, η οποία αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης. Η κορτιζόλη, μια ορμόνη που συνδέεται με μηχανισμούς επιβίωσης, έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την επιθυμία για τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες και λιπαρά. Αυτές οι λιγούρες μπορεί να εξυπηρετούν έναν εξελικτικό σκοπό -την παροχή γρήγορης ενέργειας για βραχυπρόθεσμη επιβίωση- αλλά στη σύγχρονη ζωή, αυτή η αντίδραση μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική υπερκατανάλωση τροφής.

Το άγχος, επίσης, μπορεί να ωθήσει τους ανθρώπους προς ανθυγιεινές διατροφικές επιλογές. Οι άνθρωποι με υψηλά επίπεδα άγχους μπορεί είτε να στραφούν στο φαγητό για παρηγοριά είτε να χάσουν εντελώς την όρεξή τους. Το συναισθηματικό φαγητό, σε αυτό το πλαίσιο, λειτουργεί ως μια μορφή αυτοθεραπείας, ανακουφίζοντας προσωρινά τα αγχώδη συναισθήματα, αλλά τελικά επιδεινώνοντας μακροπρόθεσμα τα προβλήματα ψυχικής υγείας διαιωνίζοντας ανθυγιεινές συνήθειες.

Η κατάθλιψη παρουσιάζει συχνά μια διαφορετική πρόκληση. Πολλά άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη βιώνουν είτε απώλεια όρεξης είτε, αντίθετα, αυξημένη επιθυμία για φαγητό ως μέσο αντιμετώπισης των συναισθημάτων θλίψης και απελπισίας. Όσοι στρέφονται στη συναισθηματική κατανάλωση τροφής σε περιόδους κατάθλιψης μπορεί να νιώθουν μια φευγαλέα αίσθηση παρηγοριάς, αλλά συχνά μένουν με συναισθήματα ενοχής και ντροπής μετά την πράξη, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο αρνητικών συναισθημάτων και διαταραγμένων διατροφικών προτύπων.

Συναισθηματική υπερκατανάλωση τροφής: Μηχανισμός αντιμετώπισης ή πηγή άγχους;

Ενώ το συναισθηματικό φαγητό μπορεί να χρησιμεύσει ως βραχυπρόθεσμος μηχανισμός αντιμετώπισης, παρέχοντας προσωρινή ανακούφιση από τη συναισθηματική δυσφορία, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μακροχρόνια προβλήματα, αν δεν αντιμετωπιστεί. Για ορισμένους, η συναισθηματική κατανάλωση τροφής γίνεται ένα χρόνιο μοτίβο, που οδηγεί σε αύξηση του σωματικού βάρους, σε θέματα εικόνας του σώματος, ακόμη και σε διατροφικές διαταραχές όπως η διαταραχή πρόσληψης τροφής. Όταν το φαγητό γίνεται ένας τρόπος να αποφεύγεται η αντιμετώπιση των συναισθημάτων, εμποδίζει το άτομο να μάθει πιο υγιείς τρόπους αντιμετώπισης του στρες και του συναισθηματικού πόνου.

Αυτή η συμπεριφορά μπορεί επίσης να συμβάλει σε αισθήματα αδυναμίας, καθώς τα άτομα συχνά αισθάνονται ανίκανα να ελέγξουν τις διατροφικές τους συνήθειες. Το αποτέλεσμα είναι ένας κύκλος όπου τα αρνητικά συναισθήματα πυροδοτούν το φαγητό, το οποίο οδηγεί σε ενοχές, ντροπή και περαιτέρω συναισθηματική δυσφορία, διαιωνίζοντας την ανθυγιεινή σχέση με το φαγητό.

Σπάζοντας τον κύκλο.

Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της συναισθηματικής διατροφής είναι η αναγνώριση της παρουσίας της και η κατανόηση του τι την πυροδοτεί. Ψάχνουμε για φαγητό από πείνα ή ως απάντηση σε κάποιο συναίσθημα; Μόλις γίνει αυτή η διάκριση, η ανάπτυξη πιο υγιεινών μηχανισμών αντιμετώπισης γίνεται το κλειδί. Ορισμένες στρατηγικές περιλαμβάνουν:

Mindful Eating: Το να δώσουμε μεγάλη προσοχή στα σημάδια πείνας και κορεσμού του σώματός μας μπορεί να μας βοηθήσει να σπάσουμε τη συνήθεια της Συναισθηματικής κατανάλωσης τροφής. Το να τρώμε αργά και να απολαμβάνουμε κάθε μπουκιά δημιουργεί συνείδηση γύρω από το γιατί τρώμε, διευκολύνοντας τη διάκριση μεταξύ συναισθηματικής και σωματικής πείνας.

Συναισθηματική επίγνωση: Ο εντοπισμός των συναισθημάτων που οδηγούν τις διατροφικές μας συνήθειες μπορεί να μας βοηθήσει να βρούμε πιο υγιείς τρόπους αντιμετώπισης. Αντί να καταφύγουμε στο φαγητό όταν είμαστε αγχωμένοι ή λυπημένοι, μπορούμε να μιλήσουμε σε έναν φίλο ή να εξασκήσουμε τεχνικές χαλάρωσης, όπως βαθιές αναπνοές ή διαλογισμό.

Αναζήτηση επαγγελματικής υποστήριξης: Για όσους παλεύουν με το χρόνιο συναισθηματικό φαγητό, η θεραπεία μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη διερεύνηση των βαθύτερων αιτιών και την ανάπτυξη στρατηγικών για την αντιμετώπισή του. Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT), ειδικότερα, χρησιμοποιείται συχνά για να βοηθήσει τα άτομα να αναδιαμορφώσουν τις σκέψεις τους γύρω από το φαγητό και τα συναισθηματικά ερεθίσματα.

Συμπέρασμα

Η σχέση μας με το φαγητό είναι βαθιά ψυχολογική και επηρεάζεται από τα συναισθήματα, τις εμπειρίες και την ψυχική μας υγεία. Το συναισθηματικό φαγητό είναι μια σύνθετη συμπεριφορά που μπορεί είτε να χρησιμεύσει ως προσωρινός μηχανισμός αντιμετώπισης είτε να εξελιχθεί σε πηγή άγχους. Γνωρίζοντας καλύτερα τους ψυχολογικούς παράγοντες που παίζουν ρόλο και αναπτύσσοντας πιο υγιείς τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων μας, μπορούμε να αρχίσουμε να ξεφεύγουμε από τον κύκλο της συναισθηματικής κατανάλωσης τροφής και να διαμορφώσουμε μια πιο ισορροπημένη, θρεπτική σχέση με το φαγητό.

Ιωάννης Βελονάκης,Εκπ.Ψυχολόγος