Χρύσα Καρακάνα: Ναρκισσιστική Παθολογία και Η Χρήση του Ψεύδους ως Μηχανισμός Ψυχικής Άμυνας

Στο πλαίσιο των διαταραχών της προσωπικότητας, η ναρκισσιστική διαταραχή συχνά χαρακτηρίζεται από μια σύνθετη και αμυντική σχέση με την αλήθεια. Οι άνθρωποι με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά ή διαγνωσμένη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD), όπως ορίζεται στο DSM-5, ενδέχεται να παρουσιάζουν ένα πρότυπο χρόνιας χρήσης του ψεύδους ως μέσο ελέγχου, επιβεβαίωσης του Εγώ και διατήρησης μιας ιδανικής αυτοεικόνας.

Οι ψευδείς δηλώσεις δεν περιορίζονται απαραίτητα σε «σημαντικά» γεγονότα, αλλά εκτείνονται ακόμη και σε λεπτομέρειες καθημερινής σημασίας. Αυτό μπορεί να φαίνεται παράλογο ή αδικαιολόγητο σε έναν εξωτερικό παρατηρητή· ωστόσο, ψυχοδυναμικά, αποτελεί μια λειτουργία διαστρέβλωσης της πραγματικότητας που εξυπηρετεί βαθύτερες ψυχικές ανάγκες. Μέσω της εσκεμμένης παραποίησης της αλήθειας, το άτομο κατορθώνει να διατηρήσει την ψευδαίσθηση ελέγχου και υπεροχής, ενισχύοντας το εύθραυστο και συχνά κατακερματισμένο Εγώ.

Το Ψεύδος ως Εργαλείο Ελέγχου και Ρύθμισης της Διαπροσωπικής Δυναμικής

Η χρήση ψεύδους στους ναρκισσιστικούς οργανισμούς προσωπικότητας συχνά αποσκοπεί στη χειραγώγηση των συναισθηματικών αντιδράσεων των άλλων. Η διαστρέβλωση της αλήθειας επιτρέπει στο άτομο να διαμορφώσει μια εναλλακτική αφήγηση, στην οποία παραμένει το επίκεντρο, είτε ως ήρωας είτε ως θύμα. Η τακτική αυτή υπονομεύει τη σταθερότητα της αντίληψης του συνομιλητή, προκαλώντας γνωστική σύγχυση και αμφιβολία για την αντικειμενική πραγματικότητα — ένα φαινόμενο γνωστό ως gaslighting. Σε πολλές περιπτώσεις, το ψεύδος δεν λειτουργεί μόνο ως μέσο αποφυγής ευθύνης ή τιμωρίας, αλλά ως μηχανισμός επιβεβαίωσης της ισχύος, στον οποίο ο χειρισμός της αλήθειας βιώνεται ως επιτυχία ή κυριαρχία στη διαπροσωπική αλληλεπίδραση.

Η Μάσκα της Αγάπης: Συναισθηματική Εκμετάλλευση και Ψευδής Συναισθηματική Επαφή

Ένα από τα πλέον επικίνδυνα —και ταυτόχρονα δύσκολα αναγνωρίσιμα— στοιχεία της ναρκισσιστικής παθολογίας είναι η χρήση του λόγου της αγάπης ως εργαλείο. Η φράση «σ’ αγαπώ» μπορεί να εκφέρεται χωρίς ουσιαστική ενσυναίσθηση ή βαθιά συναισθηματική σύνδεση. Αντιθέτως, χρησιμοποιείται λειτουργικά ως μέθοδος ενίσχυσης της εξάρτησης του άλλου και εξυπηρέτησης των ναρκισσιστικών αναγκών για θαυμασμό, κατοχή και συναισθηματική τροφοδοσία. Αυτό το είδος «αγάπης» συχνά στερείται των βασικών της γνωρισμάτων — εμπιστοσύνης, σεβασμού, αμοιβαιότητας. Η συναισθηματική επένδυση του άλλου γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης, καθώς το ναρκισσιστικό άτομο εναλλάσσεται ανάμεσα σε φάσεις εξιδανίκευσης και απαξίωσης, με στόχο τη διατήρηση της υπεροχής του στη σχέση.

Συμπέρασμα Η ψυχοδυναμική κατανόηση της ναρκισσιστικής συμπεριφοράς, και ειδικότερα της χρήσης του ψεύδους, υπογραμμίζει τη βαθιά αμυντική λειτουργία που επιτελεί αυτή η τακτική. Πίσω από την επίφαση της δύναμης και της αυτάρκειας, συχνά κρύβεται ένας έντονος φόβος ευαλωτότητας, απόρριψης και αποκάλυψης της πραγματικής ταυτότητας.Η παρέμβαση σε τέτοια μοτίβα απαιτεί ιδιαίτερη κλινική ευαισθησία, οριοθέτηση και, πολλές φορές, ψυχοθεραπευτική εργασία με επίκεντρο την ενίσχυση της αυθεντικής αυτογνωσίας και την εγκατάλειψη των δυσπροσαρμοστικών μηχανισμών άμυνας.

Χρύσα Καρακάνα,

Ψυχολόγος με εξειδίκευση στην Ιατρική Ψυχολογία και στην Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία

Συντονίστρια ΕΞελίσσω