Ο εγκέφαλος δεν γερνά από τον χρόνο, αλλά από την επανάληψη. Πώς η ρουτίνα μειώνει τη νευροπλαστικότητα και γιατί η καινοτομία διατηρεί τον νου σε εγρήγορση

Οι περισσότεροι θεωρούμε ότι ο εγκέφαλος φθίνει φυσιολογικά με το πέρασμα του χρόνου. Ωστόσο, η σύγχρονη νευροεπιστήμη δείχνει πως η γνωστική γήρανση δεν είναι αναπόφευκτη συνέπεια της ηλικίας, αλλά αποτέλεσμα της μειωμένης νευρωνικής διέγερσης. Με απλά λόγια: ο εγκέφαλος γερνά πιο γρήγορα όταν οι μέρες μας μοιάζουν όλες ίδιες. Όταν η καθημερινότητα γίνεται προβλέψιμη, οι νευρώνες «ηρεμούν».

Μπαίνουν σε ένα μοτίβο ενεργειακής οικονομίας, σταματώντας να αναζητούν νέα σήματα ή πληροφορίες. Αυτή η φυσιολογική διαδικασία ονομάζεται νευρική εξοικείωση (neural habituation): ο εγκέφαλος παύει να ανταποκρίνεται σε επαναλαμβανόμενα ερεθίσματα, επειδή τα θεωρεί δεδομένα. Αν και αυτό μειώνει το νοητικό «θόρυβο», μακροπρόθεσμα περιορίζει τη γνωστική ευελιξία και την ικανότητα μάθησης. Αντίθετα, η καινοτομία δρα σαν αναζωογονητικό ερέθισμα. Κάθε νέα εμπειρία —ένα ταξίδι, μια νέα δεξιότητα, μια αλλαγή περιβάλλοντος— ενεργοποιεί τα κυκλώματα της ντοπαμίνης, της χημικής ουσίας που σχετίζεται με το κίνητρο, την ευχαρίστηση και τη μάθηση.

Οι νευροαπεικονιστικές μελέτες δείχνουν ότι σε τέτοιες στιγμές αυξάνεται η δραστηριότητα στον ιππόκαμπο και στο ραβδωτό σώμα, περιοχές που συνδέονται με τη μνήμη και την προσοχή. Με άλλα λόγια, το νέο δεν είναι μόνο συναρπαστικό — είναι κυριολεκτικά τροφή για τον εγκέφαλο. Η ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιαμορφώνει τις συνάψεις του, γνωστή ως νευροπλαστικότητα, παραμένει ενεργή σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Για να διατηρηθεί, χρειάζεται διαρκή «πρόκληση»: περιέργεια, μάθηση, εμπλοκή σε άγνωστες καταστάσεις. Όσο περισσότερο εκτίθεται ο νους στο απρόβλεπτο, τόσο ενισχύει τα δίκτυα που υποστηρίζουν τη δημιουργικότητα, την προσαρμοστικότητα και τη μακροχρόνια γνωστική του υγεία. Αυτό σημαίνει ότι η αντιγήρανση του εγκεφάλου δεν βρίσκεται σε κάποιο συμπλήρωμα ή τεχνική χαλάρωσης, αλλά στη διαρκή έκθεση στο νέο.

Ωστόσο , η αλλαγή της ρουτίνας, η ανακάλυψη ενός νέου ενδιαφέροντος ή ακόμη και μια μικρή διαφοροποίηση στην καθημερινή σου πορεία μπορούν να ενεργοποιήσουν και πάλι τις νευρωνικές οδούς που είχαν «σιωπήσει». Ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο που επιβιώνει μέσω της προσαρμογής. Και η προσαρμογή μερικές φορές χρειάζεται το απρόβλεπτο. Όσο του προσφέρεις εμπειρίες που προκαλούν έκπληξη, τόσο παραμένει ευέλικτος, δραστήριος και —με την κυριολεκτική έννοια— νέος.