Νικολέττα Παινέση: Παιδιά και Φυσικές Καταστροφές

Ο φυσικός κίνδυνος (natural hazard) είναι μια φυσική διεργασία ή ένα φαινόμενο (π χ. σεισμός, ηφαιστειακή έκρηξη, πλημμύρα, καταιγίδα, ξηρασία, κλπ.) που συμβαίνει στη βιόσφαιρα, το οποίο μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφικό γεγονός και να βλάψει ανθρώπους ή να καταστρέψει ιδιοκτησίες και περιουσιακά στοιχεία. Οι φυσικοί κίνδυνοι έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

εκδηλώνονται σε σύντομο χρονικό διάστημα

τα αποτελέσματά τους είναι άμεσα

τα αποτελέσματά τους είναι ακούσια

αντιπροσωπεύουν πιθανές καταστροφές

δημιουργούν μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης

Η φυσική καταστροφή (natural disaster) εμφανίζεται όταν ένας κίνδυνος προκαλεί τρωτότητα και η ζημιά είναι τόσο μεγάλη που η πληγείσα κοινότητα δε μπορεί να ανακάμψει με χρήση των δικών της πόρων. Μια καταστροφή συνεπάγεται σημαντική αποδιοργάνωση στη λειτουργία μιας κοινωνίας, με ευρύτερες ανθρώπινες, υλικές ή περιβαλλοντικές απώλειες.

Θα πρέπει όμως να τονιστεί ότι οι φυσικές καταστροφές δεν είναι και δεν πρέπει να θεωρούνται ως το αναπόφευκτο αποτέλεσμα ενός φυσικού κινδύνου. Συνήθως, οι συνθήκες λειτουργίας μιας κοινωνίας είναι αυτές που δημιουργούν το υπόβαθρο ώστε  ένας κίνδυνος να μετατραπεί σε καταστροφή, γεγονός το οποίο είναι συνάρτηση του πόσο καλά ή πόσο κακά μια κοινωνία μπορεί να προσαρμοστεί και να ανταποκριθεί στους κινδύνους που αντιμετωπίζει.

Τις τελευταίες ημέρες βλέπουμε στο ίδιο έργο θεατές όπως κάθε καλοκαίρι, την Ελλάδα μας να φλέγεται. Μαζί με την χώρα μας φλέγεται και η καρδιά μας. Εικόνες που μας γεμίζουν θλίψη, οργή, απελπισία, θυμό, αγανάκτηση, πένθος κλπ. Αντικρίζουμε καταστροφικές  εικόνες με δάκρυα στα μάτια. Καταστροφή της φύσης, του περιβάλλοντος, της χλωρίδας ,της πανίδας, της περιουσίας των ατόμων τους κόπους τους μιας ζωής να τυλίγoνται στις φλόγες, ζώα να πεθαίνουν, άνθρωποι να περικυκλώνονται και να κινδυνεύουν να εγκλωβιστούν στις φωτιές. Πραγματικά απογοητευτικές και θλιβερές εικόνες  που μας μαυρίζουν την ψυχή και πόσο μάλλον μαυρίζουν την αθώα παιδική ψυχή που σε αυτή θα επικεντρωθούμε, καθώς τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με την φυσική  καταστροφή, περιμένουν απαντήσεις και νιώθουν ότι ένα απειλητικό  και επικίνδυνο  περιβάλλον απειλεί τον ψυχισμό τους. Πώς νιώθουν τα παιδιά; Τι συμπτωματολογία παρουσιάζουν μπροστά στον καταστροφικό κίνδυνο και τι μπορούμε να κάνουμε για να τα βοηθήσουμε; Είναι κάποιες ερωτήσεις που μας έρχονται στο μυαλό.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΠΑΙΔΙΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΌ ΚΊΝΔΥΝΟ

Αρχικά σε αυτό το σημείο,  πρέπει να τονίσουμε ότι η αντίδραση κάθε παιδιού απέναντι στον καταστροφικό κίνδυνο διαφέρει και παίζουν πολλοί παράγοντες ρόλο στην συμπεριφορά  του παιδιού.(π.χ ηλικία, υποστηρικτικό δίκτυο, κοινωνικό οικονομικό επίπεδο γονέων, πολιτεία, κοινότητα ,φύλο κλπ.) Ερχόμαστε, ωστόσο να μιλήσουμε για πιθανή συμπτωματολογία απέναντι στην έκθεση του παιδιού στον κίνδυνο ανάλογα με την ηλικία.

Συγκεκριμένα:

Οι αναμενόμενες αντιδράσεις ενός παιδιού όταν εκτίθεται στον κίνδυνο στην προσχολική ηλικία είναι το πιπίλισμα των δακτύλων, νυχτερινή ενούρηση, έντονη προσκόλληση στους γονείς, διαταραχές ύπνου, απώλεια όρεξης, φόβος για το σκοτάδι, παλινδρόμηση στη συμπεριφορά, απόσυρση από φίλους.

Τα  παιδιά σχολικής μπορεί να παρουσιάσουν ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, έντονη προσκόλληση στους γονείς, εφιάλτες, δυσκολία στη συγκέντρωση, απόσυρση και κοινωνική απομόνωση.

Τέλος, τα παιδιά εφηβικής ηλικίας, πιθανό να εμφανίσουν διαταραχές ύπνου και φαγητού, διέγερση, αύξηση των συγκρούσεων, σωματικές ενοχλήσεις, προκλητική συμπεριφορά, δυσκολία στη συγκέντρωση, χαμηλή σχολική επίδοση, μετατραυματικό στρες, κατάθλιψη.

ΤΡΟΠΟΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ:

Αρχικά, μένοντας οι ίδιοι οι γονείς ψύχραιμοι, ήρεμοι και καθησυχαστικοί, καθώς η στάση μας απέναντι στα δύσκολα είναι αυτή που στα μάτια των παιδιών αποτυπώνεται πιο έντονα.

Έπειτα, μιλάμε στα παιδιά,  με απλά λόγια και κατανοητά (ανάλογα βέβαια  και με την ηλικία του παιδιού)  για τις φυσικές καταστροφές, την κλιματική αλλαγή παγκοσμίως, ως συνέπεια της μη φροντίδας του περιβάλλοντος, τους εμπρησμούς με σκοπό να κατανοήσουν το γιατί συμβαίνει αυτή η φυσική καταστροφή.

Αναγνωρίζουμε  την απώλεια και την καταστροφή δεν τους κρύβουμε την αλήθεια, αλλά εστιάζουμε στο θετικό, στην ανάκαμψη. Δίνουμε παραδείγματα και από άλλες κοινότητες που έχουν πληγεί στην φωτιά, αλλά έχτισαν τα σπίτια τους, τα δέντρα ξανά φύτρωσαν και η πολιτεία έδωσε  αποζημιώσεις για να ξανά αναγεννηθούν όλα από την αρχή.

Τους ενθαρρύνουμε να εκφράσουν όλα τα συναισθήματα τους και τους εφησυχάζουμε ό,τι είναι λογικό να βιώνουν τόσο έντονα και αρνητικά συναισθήματα. Τους δίνουμε την δυνατότητα να μας μιλήσουν, να δούμε μέσα από τον δικό τους κόσμο πως μεταφράζουν την καταστροφή, να μας διηγηθούν τι τους τρόμαξε πιο πολύ, να μοιραστούν την εμπειρία τους, τα συναισθήματα τους, το βίωμα τους, το ίδιο να κάνουν και οι γονείς , καθώς το μοίρασμα των εμπειριών απαλύνει τον πόνο. Μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά την δυνατότητα  να εκφραστούν μέσα από την τέχνη ( μουσική, ζωγραφική) ή και μέσα από το παιχνίδι για να  μας διηγηθούν μέσα από την δική τους οπτική γωνία όλα όσα νιώθουν και βιώνουν.

Δίνουμε έμφαση στην χαλάρωση των παιδιών πριν τον ύπνο. Περνάμε ποιοτικό χρόνο μαζί τους. Τους διαβάζουμε ένα παραμύθι παίζουμε μαζί τους, ώστε να χαλαρώσουν και να μην έχουν πολλούς εφιάλτες.

Περιορίζουμε την έκθεσή τους στην τηλεόραση και στη διαρκή προβολή εικόνων της φυσικής καταστροφής.

 Δίνουμε χρόνο για παιχνίδι και ενδυναμώνουμε τις σχέσεις με συνομηλίκους, ώστε τα παιδιά να νιώθουν την αίσθηση του ανήκειν, και  χαλαρώσουν μέσα από το παιχνίδι βρίσκοντας τρόπους να αποφορτιστούν και να ξεχαστούν.

Προσπαθούμε να τους δημιουργήσουμε μια καθημερινή ρουτίνα με δραστηριότητες, για να εφησυχάζουν ότι παρόλο τις δυσκολίες η καθημερινότητα τους συνεχίζεται.

 Επίσης, είναι σημαντικό να μιλήσουμε για τις έννοιες της αλληλεγγύης και του αλτρουισμού στα παιδιά συγκεκριμένα να τους πούμε ότι παρόλο  τις δυσκολίες και την καταστροφή , οι άνθρωποι στα δύσκολα συσπειρώνονται και βοηθούν ο ένας τον άλλο. Μπορεί να συμμετέχουν σε μια δράση για αναδάσωση  ή να μαζέψουν ρούχα και τρόφιμα για τους πυρόπληκτους, ώστε να αισθανθούν  ότι και αυτοι παρέχουν βοήθεια σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη.

Στις περιπτώσεις που είναι απαραίτητο, γιατί το παιδί και η οικογένεια πρέπει να εκκενώσει το σπίτι λόγω πυρκαγιάς –  η αλήθεια, πρέπει πάντα να συνοδεύεται από ένα πλάνο δράσης, με λεπτομέρειες, πχ θα φτιάξουμε σακίδιο και θα πάμε να μείνουμε στη γιαγιά για λίγες μέρες κτλ.

Φυσικά να μην ξεχνάμε να φροντίσουμε και οι ίδιοι τον εαυτό μας, να πάρουμε χρόνο, να επικοινωνήσουμε και να μοιραστούμε σκέψεις και συναισθήματα με ανθρώπους που νιώθουμε κοντά, με την οικογένεια, τους φίλους, να νιώσουμε συνδεδεμένοι και ασφαλείς. Να φροντίσουμε την υγεία μας τρώγοντας σωστά, κάνοντας οποιουδήποτε είδους σωματική άσκηση, περνώντας λίγο χρόνο με τον εαυτό μας για να χαλαρώσουμε και να ξεκουραστούμε.

Ανακεφαλαιώνοντας, οι  φυσικές καταστροφές, όπως η πυρκαγιά, μπορεί να προκαλέσουν έντονο στρες αλλά και τραύμα, σωματικό και ψυχικό. Τα παιδιά  αντιδρούν διαφορετικά ανάλογα με διάφορους παράγοντες στις φυσικές αυτές καταστροφές.

Τα συμπτώματα που αναφέρθηκαν  και οι αναμενόμενες αντιδράσεις είναι φυσιολογικές απέναντι σε ένα στρεσογόνο γεγονός, ωστόσο αν τα συμπτώματα γίνονται όλο και πιο έντονα και διαρκούν πάνω από 6 μήνες καλό είναι να απευθυνθείτε  σε έναν ειδικό.

Η τηλεφωνική γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306 λειτουργεί δωρεάν και ανώνυμα όλο το 24ωρο.

Θα  πρέπει να ακροαστούμε τους προβληματισμούς των παιδιών να τους δείξουμε εν συναίσθηση, κατανόηση και αγάπη  και να τους δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον, ώστε να νιώθουν ασφάλεια.

“Μπορεί να μην είμαστε σε θέση να προετοιμάσουμε το μέλλον για τα παιδιά μας, αλλά μπορούμε τουλάχιστον να προετοιμάσουμε τα παιδιά μας για το μέλλον”

“Οι άνθρωποι θα μείνουν πτωχοί, γιατί δεν θα χουν αγάπη στα δέντρα.”

    ~Κοσμάς ο Αιτωλός ~

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ/ΑΠΟΔΟΣΗ:

ΠΑΙΝΕΣΗ ΝΙΚΟΛΕΤΤΑ

ΨΥΧΟΛΌΓΟΣ/ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΟΣ