Νικολέττα Παινέση: 6 Μαρτίου – Παγκόσμια ημέρα κατά της Eνδοσχολικής βίας

Οι περισσότεροι από εμάς κάποια στιγμή στη ζωή μας υπήρξαμε στο σχολείο θύματα, θύτες ή παρατηρητές κάποιου περιστατικού ενδοσχολικής βίας. Η διαφορά μας ωστόσο, με παλαιότερα περιστατικά βίας στο σχολείο, είναι ότι πλέον ο σχολικός εκφοβισμός έχει αρχίσει και ποινικοποιείται και έχει λάβει τρομερές διαστάσεις. Καθημερινά ακούμε κρούσματα ενδοσχολικής βίας με πιο συχνές μορφές αυτή της σωματικής βίας, του ηλεκτρονικού εκφοβισμού (cyber bullying), και του έμμεσου κοινωνικού εκφοβισμού.

Σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα 1 στα 3 παιδιά, δηλαδή το 32,4%, σε όλη τη χώρα, σε σύνολο Γεωγραφικών Περιφερειών και Σχολικών Βαθμίδων, δηλώνουν πώς έχουν δεχτεί σχολικό εκφοβισμό.

1 στα 6 παιδιά σε όλη την Ελλάδα, σε σύνολο Γεωγραφικών Περιφερειών και Σχολικών Βαθμίδων, δηλώνουν ότι αισθάνονται πώς το σχολείο τους δεν τους μαθαίνει να μην εκφοβίζουν τους συμμαθητές τους.

Τα πιο ευάλωτα παιδιά αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο εκφοβισμού. Συχνά πρόκειται για παιδιά από κοινότητες που βρίσκονται στο περιθώριο, παιδιά από φτωχές οικογένειες, παιδιά με διαφορετική ταυτότητα φύλου, παιδιά με αναπηρίες και παιδιά μεταναστών και προσφύγων. Επίσης σύμφωνα με τελευταίες έρευνες και στατιστικά τα περισσότερα περιστατικά καταγράφονται στις  περιφέρειες Πελοποννήσου, Θράκης, Ανατολικής Μακεδονίας και Ηπείρου.

Ας γνωρίσουμε λίγο το κοινωνικό φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, το οποίο μας αφορά όλους καθώς εκτυλίσσεται όχι μόνο στο μικροσύστημα του μικρού παιδιού αλλά και σε ευρύτερα υποσυστήματα, όπου το παιδί αλληλεπιδρά, όπως αυτό της οικογένειας και της κοινωνίας.

Ορισμός

Αρχικά, όταν ένας μαθητής γίνεται αντικείμενο εκφοβισμού ή θυματοποιείται όταν υποβάλλεται, κατ’επανάληψη και κατ’εξακολούθηση, σε αρνητικές ενέργειες από έναν ή περισσότερους άλλους μαθητές (Olweus, 1986 και 1991) ή  όταν κάποιος προκαλεί σκόπιμα ή αποπειράται να προκαλέσει βλάβη ή ενόχληση σε κάποιο άλλο άτομο –βασικά αυτό που αποτελεί τον ορισμό της επιθετικής συμπεριφοράς- τότε μιλάμε για αρνητική ενέργεια και για σχολικό εκφοβισμό.

Όταν παλεύουν ή φιλονικούν δύο μαθητές περίπου της ίδιας (σωματικής ή ψυχολογικής) δύναμης ή όταν φίλοι πειράζονται με στόχο να κάνουν πλάκα ή όταν καυγαδίζουν δύο συμμαθητές που έχουν την ίδια συναισθηματική κατάσταση (π.χ. θυμός) τότε ΔΕΝ μιλάμε για σχολικό εκφοβισμό.

ΑΙΤΙΕΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

• Γονιδιακοί παράγοντες ( Τα παιδιά με γονείς που είναι επιθετικοί και ασκούν βία είναι πιο πιθανόν να αναπαράγουν επιθετικές συμπεριφορές)
• Περιβαλλοντικοί- Οικογενειακοί παράγοντες: Ενδοοικογενειακή βία συναισθηματική παραμέληση παιδιών από γονείς/ Αδυναμία διαχείρισης αρνητικών συναισθημάτων . Μέσο επιβολής τιμωρίας στην οικογένεια είναι η σωματική τιμωρία. Οι θύτες  προέρχονται συνήθως από συγκρουσιακές οικογένειες ενώ τα θύματα από υπερπροστατευμένα περιβάλλοντα/
• Πανδημία

Κατά τη διάρκεια των lockdowns μέχρι και σήμερα έχει παρατηρηθεί σημαντική   αύξηση (40,9%) της βίας σε παιδιά. Υπήρξε αύξηση της παιδικής αυτοκτονικότητας (παιδιά με αυτοκτονικό ιδεασμό), κρίσεις άγχους, δυσκολία στην προσαρμοστικότητα και αύξηση 30% της εφηβικής παραβατικότητας.

• Οικονομική και κοινωνική κρίση: Η οικονομική κρίση συνδέεται με την αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας ειδικότερα και η κρίση των ηθικών αξιών και η έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων με την αύξηση της βίας και του εκφοβισμού γενικότερα.

• Υπέρ – έκθεση της βίας από τα ΜΜΕ: Tα ΜΜΕ συμβάλλουν κι αυτά με την σειρά τους στην αύξηση της επιθετικότητας, καθώς γίνεται η υπερβολική προβολή των περιστατικών βίας και προβάλλουν πρότυπα που προάγουν την βία, τα πλούτη, τα ναρκωτικά, τα  video games με επιθετικό περιεχόμενο κλπ. Τα θετικά πρότυπα, οι αθλητές, οι ολυμπιονίκες, οι επιστήμονες, οι διακεκριμένοι καλλιτέχνες δεν προβάλλονται τόσο.

ΠΡΟΛΗΨΗ|ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Για τα παιδιά που πέφτουν θύματα βίας και Σχολικού Εκφοβισμού

• Προσπαθήστε να παραμείνετε αρχικά ψύχραιμοι
• Aπομακρυνθείτε από τον τόπο ή αποφύγετε να βρεθείτε σε περιοχές που πιστεύετε ότι θα σας επιτεθούν
• Μην φοβάστε μιλήστε σε κάποιον φίλο σας ή ενήλικα που εμπιστεύεστε
• Να έχετε πάντα στο μυαλό σας ότι τα παιδιά που ασκούν βία υποφέρουν και βιώνουν περισσότερο πόνο από αυτούς που δέχονται τη βία
• Αν νιώσετε συναισθήματα λύπης, μοναξιάς μιλήστε σε κάποιον (εκπαιδευτικό, γονέα, ψυχολόγο)
• Να αγαπάτε τον εαυτό σας και να τον προτατεύετε, να περνάτε χρόνο και να κάνετε πράγματα που σας αρέσουν. ΔΕΝ ΦΤΑΙΤΕ ΕΣΕΙΣ να το θυμάστε ΠΑΝΤΑ!
• Σε περίπτωση ηλεκτρονικού εκφοβισμού βγείτε από το διαδίκτυο, διαγράψτε τα άτομα που σας εκφοβίζουν και αποθηκεύστε μια φωτογραφία, ώστε να έχετε αποδεικτικά στοιχεία
• Μην φοβάστε να μιλήσετε σκεφτείτε ότι θα σώσετε κι άλλα παιδιά. Γίνετε εσείς οι ίδιοι πρότυπα και ήρωες του σχολείου. Θα σώσετε και άλλα παιδιά, αλλά και το παιδί που είναι ο θύτης, γιατί κι αυτός υποφέρει. Αυτές οι πράξεις τιμωρούνται. Αργότερα, ίσως είναι πολύ αργά

ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

• Το σχολείο οφείλει να εκπαιδεύει συνεχώς και να ενημερώνει τα παιδιά για το σχολικό εκφοβισμό, θέτοντας όρια και κανόνες .Μπορούν να δημιουργήσουν μαζί με τα παιδιά κανόνες για να πατάξουν τη βία
• Υπάρχει αναγκαιότητα σύνταξης σχολικής επιτροπής ενάντια στον σχολικό εκφοβισμό με παρατήρηση φαινομένου, καταγραφή περιστατικών και αυστηρή επίβλεψη στον σχολικό χώρο, αλλά και έξω από αυτό σε κοντινές αποστάσεις από το σχολείο
• Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να αποτελούν καλά πρότυπα, να εμπνεύσουν την εμπιστοσύνη στα παιδιά, ενθαρρύνοντας τα συνεχώς να μιλήσουν.
• Οφείλουν να ενημερώνουν τους γονείς και να δημιουργούν ομάδες μαθητών και γονέων για ένα μέρος της λύσης του προβλήματος.
• Οφείλουν να μιλούν στα παιδιά για αξίες όπως της ελπίδας, της αλληλεγγύης, της ομόνοιας και τη σημασία τους.
• Οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να συνεργαστούν με ειδικούς ψυχικής υγείας, όπου το κρίνουν απαραίτητο, καθώς και να ενημερώνονται συνεχώς για την έκταση και την πρόληψη του φαινομένου.

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ

• Μιλήστε στα παιδιά σας για τις συνέπειες του φαινομένου, να είστε δίπλα τους να τους ακούτε και να μη τους κρίνετε. Χρειάζεται να κερδίσετε την εμπιστοσύνη τους.
• Αυξήστε την αυτοπεποίθησή τους, επιβραβεύοντας και ενισχύοντας τα καλά στοιχεία του χαρακτήρα τους ακόμα και τα παιδιά που είναι τα ίδια θύτες μπορεί να φαίνονται δημοφιλή, αλλά  έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και ασκούν βία για να νιώσουν καλύτερα
• Βάλτε όρια στην χρήση της τεχνολογίας, χρειάζεται να ξέρουν ότι θα τα παρακολουθείτε τα μηνύματά του για το καλό τους. Το κινητό τηλέφωνο και ο υπολογιστής, καλό θα ήταν να είναι σε εμφανές και κεντρικό σημείο του σπιτιού και να περιορίζεται την νύχτα. Βάλτε φίλτρο στον υπολογιστή, αν χρειαστεί. Περιορίστε την υπερέκθεση από τα ΜΜΕ για τη βία.
• Μιλήστε τους για την τραπ μουσική και τα μηνύματα που περνάει. Υποτίμηση του ρόλου της γυναίκας, όπλα, ναρκωτικά κλπ. Και τις συνέπειες όλων αυτών των μηνυμάτων.
• Γαλουχήστε τα παιδιά σας με όμορφες αξίες, κάντε κι εσείς καλές πράξεις αλληλεγγύης μαζί τους να είστε κι εσείς καλά πρότυπα για τα ίδια. Χρειάζεται να γνωρίσουν ότι  επικρίνετε την βία και θα υπάρχουν συνέπειες για την επιθετική συμπεριφορά τους
• Πείτε τους ότι είναι φυσιολογικό να βιώνουν και αρνητικά συναισθήματα, αλλά το θέμα είναι πως τα διαχειρίζονται
• Ζητήστε τη βοήθεια ειδικού για θέματα διαχείρισης θυμού
• Ενθαρρύνετε τα να ασχοληθούν με την άθληση, τέχνη, ώστε να εκτονώνουν και να εκφράζουν μέσω από αυτής τα δυσάρεστα συναισθήματα. Περάστε ποιοτικό χρόνο μαζί τους (Μουσεία, βόλτα, παιχνίδι)

Τα περιστατικά του ενδοσχολικού εκφοβισμού ολοένα και αυξάνονται, στα σχολεία η κατάσταση τείνει να γίνει ανεξέλεγκτη, αν δεν υπάρξει σωστή πρόληψη και παρέμβαση.  Ήδη το Υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε την αυστηροποίηση των μέτρων. Οφείλουμε όλοι με την σειρά μας να αμβλύνουμε και να πατάξουμε κάθε μορφή βίας και εκφοβισμού. Η κοινωνία μας νοσεί. Ας ξεκινήσουμε από τα παιδιά.

«Τα παιδιά κλείνουν τα αυτιά τους στις συμβουλές, αλλά ανοίγουν τα μάτια τους στα παραδείγματα»

Επιμέλεια/Απόδοση:

Νικολέττα Παινέση,

Ψυχολόγος με εξειδίκευση στην Παιδοψυχολογία