Αντιγόνη Τσίνταλη: Το Διαγενεακό Τραύμα και η Διαιώνιση του| Επιπτώσεις και Θεραπεία στο άτομο

Η Ελλάδα στην ιστορία της ένιωσε καλά την προσφυγιά. Επηρέασε την Ιστορία της, την κοινωνική της σύνθεση και άνθισε τις Τέχνες της. Από τις νέες συνήθειες και γεύσεις που οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους μέχρι τη γέννηση του ρεμπέτικου που πλέον είναι αναπόσπαστο κομμάτι μας, η προσφυγιά «έδωσε» με πολλούς τρόπους στον τόπο. Και όπως πολύ εύστοχα είπε μία καθηγήτρια μου «Κάθε οικογένεια έχει κάποια προσφυγική ρίζα».

Ωστόσο, το κύριο γεγονός είναι το τραύμα που άφησε και «κληρονομήθηκε» και στις επόμενες γενιές μέχρι και σήμερα σε κάποιες περιπτώσεις. Το λεγόμενο «διαγενεακό τραύμα» είναι αυτό που συμβαίνει έπειτα από κάποια δυσμενή γεγονότα ή εμπειρίες και μεταβιβάζονται από τη μία γενιά στην επόμενη.

Μέσα από αφηγήσεις, εξιστορήσεις, το τραύμα έχει παρατηρηθεί ότι μεταφέρεται με ασυνείδητο, που εκδηλώνεται πολλές φορές και με ακούσιες συμπεριφορές (συμπεριφορικό τρόπο). Το συλλογικό τραύμα μπορεί να επηρεάσει, λοιπόν, και τις επόμενες γενιές, οι οποίες δεν βίωσαν απευθείας το ψυχικό τραύμα ή το στρεσογόνο γεγονός, παρόλα αυτά ανέπτυξαν συμπτώματα, χωρίς απαραίτητα τα γεγονότα να τους αφορούν άμεσα.

Το 1966, κάνει την εμφάνισή ο όρος για πρώτη φορά, έπειτα από παρατήρηση στα παιδιά των επιζώντων του Ολοκαυτώματος. Οι ψυχολόγοι άρχισαν να παρατηρούν μεγάλο αριθμό παιδιών επιζώντων του Ολοκαυτώματος που ζητούσαν ψυχική βοήθεια σε κλινικές στον Καναδά.

Ανάμεσα σε άλλα, το διαγενεακό τραύμα έχει παρατηρηθεί σε κοινωνικές ομάδες όπως των απογόνων των Αφροαμερικανών που στο παρελθόν εξαναγκάστηκαν σε σκλαβιά, σε ιθαγενείς που επιβίωσαν γενοκτονίας, επιζώντες πολέμου, πρόσφυγες, επιζώντες της ενδοοικογενειακής βίας, και πολλές άλλες ομάδες που έχουν βιώσει συλλογικό στρες ή τραύμα.

Τα περιστατικά όπου το τραύμα είναι μια κοινή, «συλλογική» εμπειρία μεταξύ μιας ομάδας ανθρώπων λόγω της πολιτιστικής τους ταυτότητας (π.χ. εθνικότητα, πολιτισμική ή θρησκευτική ταυτότητα), μπορεί να αναφερθεί και ως ως ιστορικό τραύμα. Σε αυτό το σημείο αξίζει να τονίσουμε ότι το ιστορικό τραύμα δεν συμπίπτει πάντα είναι με το διαγενεακό τραύμα.

Το ιστορικό τραύμα προκύπτει από τη συλλογική εμπειρία μιας κοινότητας ή μιας γενιάς, όπως η γενοκτονία, η οικονομική ύφεση ή ο πόλεμος. Το διαγενεακό τραύμα προκύπτει μέσα από ένα ατομικό ή οικογενειακό τραύμα (πχ ατομική καοκοποίηση) που κληρονομείται στις μετέπειτα γενιές της οικογενείας. Το ένα, πολλές φορές, δεν προυποθέτει το άλλο.

Συνεπώς, το ιστορικό- διαγενεακό τραύμα διαχωρίζεται από το γεγονός ότι αποτελεί εμπειρία που επηρεάζει μεγάλες ομάδες ανθρώπων και όχι μεμονωμένες οικογένειες ή το δίπολο «γονείς –παιδιά».

Στην αποτίμηση του διαγενεακού τραύματος, τόσο οι άμεσοι επιζώντες του συλλογικού τραύματος όσο και τα μέλη των επόμενων γενεών μπορεί να αναπτύξουν σύνθετη διαταραχή μετατραυματικού στρες.  Το Διαγενεαλογικό Τραύμα έχει να κάνει σχεδόν πάντα με έλλειψη ασφάλειας στο άτομο, είτε αυτή είναι συναισθηματική – ψυχολογική, είτε σωματική, είτε οικονομική, είτε συνδυασμός των παραπάνω Μπορεί να εκδηλωθεί μέσα από μία παγιωμένη νοοτροπία, δυσλειτουργικές συμπεριφορές άμυνας και προσήλωση σε έναν συγκεκριμένα μοτίβα ζωής (αίσθηση αδυναμίας διαφυγής ακόμα και από επιβλαβείς συνθήκες ζωής). Το άτομο διακατέχεται πολλές φορές από αίσθηση αδυναμίας να αντιμετωπίσει με κατάλληλο τρόπο το τραύμα και τις επιφέρουσες , και κοστίζει από τον κλονισμό και στην ψυχική του οργάνωση.

Το άτομο μπορεί να βιώνει ενδοπροσωπικά θέματα που εκδηλώνονται ακόμα και στις διαπροσωπικές σχέσεις μέσα από τη διατήρηση συγκεκριμένων μοτίβων συμπεριφοράς και αλληλεπίδρασης. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να κάνει την εμφάνισή της με κακοποιητικές συμπεριφορές, συναισθηματικά και ψυχολογικά θέματα ακόμα και με ψυχιατρικά ζητήματα και επιπτώσεις στην ίδια του την οικονομική κατάσταση.

Σε κάθε περίπτωση, για την αντιμετώπιση του τραύματος είναι σημαντικό να δίνεται η κατάλληλη διέξοδος ώστε να εκφραστούν τα συναισθήματα του ατόμου και να οδηγηθεί στην αίσθηση ότι εισακούγεται και ταυτόχρονα εκτονώνεται. Οι ατομικές ή ομαδικές συνεδρίες είναι μία μορφή ψυχοθεραπείας, η εκτόνωση και η καθοδηγούμενη δημιουργία και εκτόνωση μέσω της Τέχνης είναι μία άλλη μορφή που θα μπορούσε να δράσει συμπληρωματικά.

Πιο συγκεκριμένα, το άτομο θα μπορούσε να αντιμετωπίσει το τραύμα μέσα από δημιουργία αφηγήσεων ακόμα και με χωρίς λογική σειρά ή λογικά δομημένο κείμενο, μέσω ζωγραφικών έργων ή αφήγησης γεγονότων μέσα από τη ζωγραφική και τη μετέπειτα συζήτησή τους, κοκ. Δίνουμε χώρο και τρόπο (μέσο) στο άτομο να εκφράσει τι νιώθει και γιατί μέσα από μια νοηματοδότηση της ιστορίας του.

Έτσι, το άτομο μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα (πιθανόν και μετά από μία θεραπευτική διαδικασία) έχει επεξεργαστεί όλο αυτό που συμβαίνει και την σημασία του. Το άτομο θα μπορέσει να σχεδιάσει το μέλλον του, μη επηρρεασμένο από σκέψεις και συναισθήματά από το Διαγενεαλογικό Τραύμα. Στη διαδικασία αυτή πρέπει να γίνει κατανοητό από το ίδιο το άτομο πρέπει και μπορεί να βάλει ένα τέλος στην συνεχή μεταβίβαση του τραύματος και του φαύλου αυτού κύκλου, που διαχρονικά ακολουθεί την οικογένεια και το στενό του περιβάλλον.

Ουαρσάν Σαίρ Πατρίδα

«Κανένας δεν αφήνει την πατρίδα του, εκτός αν πατρίδα είναι το στόμα ενός καρχαρία τρέχεις προς τα σύνορα μόνο όταν βλέπεις ολόκληρη την πόλη να τρέχει κι εκείνη οι γείτονές σου τρέχουν πιο γρήγορα από σένα με την ανάσα ματωμένη στο λαιμό τους το αγόρι που ήταν συμμαθητής σου που σε φιλούσε μεθυστικά πίσω από το παλιό εργοστάσιο τσίγκου κρατά ένα όπλο μεγαλύτερο από το σώμα του αφήνεις την πατρίδα μόνο όταν η πατρίδα δε σε αφήνει να μείνεις. κανένας δεν αφήνει την πατρίδα εκτός αν η πατρίδα σε κυνηγά φωτιά κάτω απ΄ τα πόδια σου ζεστό αίμα στην κοιλιά σου δεν είναι κάτι που φαντάστηκες ποτέ ότι θα έκανες μέχρι που η λεπίδα χαράζει απειλές στο λαιμό σου και ακόμα και τότε ψέλνεις τον εθνικό ύμνο ανάμεσα στα δόντια σου και σκίζεις το διαβατήριό σου σε τουαλέτες αεροδρομίων κλαίγοντας καθώς κάθε μπουκιά χαρτιού δηλώνει ξεκάθαρα ότι δεν πρόκειται να γυρίσεις».

*Η πλήρης ποιητική συλλογή έχει κυκλοφορήσει το 2016 και έχει τιμηθεί με διάφορα βραβεία, μεταξύ αυτών το Βραβείο Αφρικανικής Ποίησης από το Πανεπιστήμιο Brunel (2013)

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ/ΑΠΟΔΟΣΗ:

Αντιγόνη Τσίνταλη,

Πτυχιούχος Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας,

Ειδική Αγωγή,

Καλών Τεχνών,

Εθελόντρια ΕΞελίσσω

Πίνακας: Θραύσματα II, Αντιγόνη Τσίνταλη