Iωάννης Βελονάκης: Αγκαλιάζοντας την Eσωτερική Eλευθερία

Stay connected

Σε έναν κόσμο όπου οι εξωτερικές πιέσεις και οι κοινωνικές νόρμες συχνά απειλούν την ατομική αυτονομία, ο Γάλλος φιλόσοφος Αλμπέρ Καμύ προσφέρει μια συναρπαστική λύση: «Ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσεις έναν ανελεύθερο κόσμο είναι να γίνεις τόσο απόλυτα ελεύθερος ώστε η ίδια σου η ύπαρξη να είναι μια πράξη εξέγερσης». Αυτή η έκκληση να αγκαλιάσουμε την ελευθερία ως πράξη ανυπακοής βρίσκει βαθιά απήχηση, ιδίως στους τομείς της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης, οι οποίοι διερευνούν τη σχέση μεταξύ της ατομικής συνείδησης και των κοινωνικών περιορισμών. Τι σημαίνει όμως να είσαι «απολύτως ελεύθερος» και πώς μπορεί να γίνει κατανοητή αυτή η πράξη εξέγερσης με ψυχολογικούς όρους;

 

Ελευθερία: Πέρα από τους φυσικούς περιορισμούς

Η ελευθερία ορίζεται συχνά ως η απουσία περιορισμών- ωστόσο, η φύση της ελευθερίας φτάνει πέρα από τους φυσικούς ή νομικούς περιορισμούς. Στο πλαίσιο του Καμύ, η ελευθερία είναι μια εσωτερική κατάσταση -μια κατάσταση που υπερβαίνει τους επιβαλλόμενους περιορισμούς και επιδιώκει να δημιουργήσει μια αυθεντική, αυτοπροσδιοριζόμενη ταυτότητα. Αυτό συντονίζεται με την υπαρξιακή ψυχολογία, όπου η ελευθερία περιλαμβάνει την αποδέσμευση από εξωτερικά επιβαλλόμενες ταυτότητες και αξίες για τον αυτοπροσδιορισμό.

 

Από μια ψυχαναλυτική οπτική γωνία, το ταξίδι προς την αληθινή ελευθερία συνεπάγεται την αντιμετώπιση και την υπέρβαση των ασυνείδητων ορμών, των καταπιεσμένων συναισθημάτων και των πρώιμων εξαρτήσεων. Η έννοια του Φρόιντ για το «εγώ» και το «υπερεγώ», για παράδειγμα, δείχνει πώς οι εσωτερικευμένοι κοινωνικοί κανόνες μπορούν να περιορίσουν την ελευθερία ενός ατόμου, πιέζοντας το να ενεργεί με τρόπους που ευθυγραμμίζονται με τις γονικές ή πολιτισμικές προσδοκίες. Η έννοια της απόλυτης ελευθερίας του Καμύ ευθυγραμμίζεται με την ψυχολογική επιδίωξη της εξατομίκευσης, μια διαδικασία που ο Καρλ Γιουνγκ περιέγραψε ως το μονοπάτι για να γίνει κανείς πλήρως ο εαυτός του, αδιαίρετος από εξωτερικούς περιορισμούς ή καταπιεσμένες πτυχές του εαυτού.

 

Η εξέγερση ως πράξη αυτοέκφρασης

Στην ψυχολογία, η εξέγερση θεωρείται συχνά ως μια αρνητική ή ανώριμη αντίδραση. Ωστόσο, ο Καμύ επανατοποθετεί την εξέγερση ως μια βαθιά δήλωση αυτονομίας, μια άρνηση συμμόρφωσης σε έναν κόσμο που περιορίζει την αληθινή αυτοέκφραση. Εδώ, η εξέγερση δεν είναι απλώς αντίσταση, αλλά δήλωση αυθεντικότητας. Απορρίπτοντας τις κοινωνικές πιέσεις που καταπνίγουν το ατομικό δυναμικό, επιβεβαιώνει κανείς τη μοναδική του ύπαρξη και δημιουργεί έναν εαυτό που δεν δεσμεύεται από τις κοινωνικές προσδοκίες.

 

Ο ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν θα το περιέγραφε αυτό ως διεκδίκηση του «αυθεντικού εαυτού» από τις «φανταστικές» και «συμβολικές» τάξεις που συχνά υπαγορεύουν τη συμπεριφορά. Το φανταστικό αποτελείται από τα απατηλά ιδανικά που βλέπουμε στους άλλους και στην κοινωνία, ενώ το συμβολικό περιλαμβάνει τους κοινωνικούς κανόνες και τη γλώσσα που κληρονομούμε. Όταν ένα άτομο αποκτά επίγνωση αυτών των δυνάμεων και αντιστέκεται ενεργά στην εσωτερίκευσή τους, μεταμορφώνεται σε έναν ανεξάρτητο ηθοποιό στην ιστορία της ζωής του. Αυτή η μορφή εξέγερσης, όπως την οραματιζόταν ο Καμύ, είναι μια ψυχολογική δήλωση ταυτότητας – μια δήλωση που διαταράσσει το status quo αρνούμενη να οριστεί αποκλειστικά από αυτό.

 

Ψυχολογικές θεωρίες της ελευθερίας και της επιλογής

Η επιθυμία για «απόλυτη ελευθερία» απηχεί επίσης βασικές έννοιες της ανθρωπιστικής ψυχολογίας. Για τον Καρλ Ρότζερς, η ελευθερία είναι στενά συνδεδεμένη με την έννοια της αυτοπραγμάτωσης, μια διαδικασία μέσω της οποίας κάποιος γίνεται πιο αυθεντικός και αυτόνομος. Ο Ρότζερς τονίζει ότι η πραγματική ελευθερία βρίσκεται μέσα μας- είναι η ικανότητα να κάνει κανείς επιλογές ευθυγραμμισμένες με τις πραγματικές του αξίες, ακόμη και αν οι αξίες αυτές αποκλίνουν από τα κοινωνικά πρότυπα.

 

Αυτή η αναζήτηση της προσωπικής ελευθερίας παραλληλίζεται επίσης με την έννοια του ErichFromm «ελευθερία από» και «ελευθερία προς». Σύμφωνα με τον Fromm, η «ελευθερία από» συνεπάγεται τη διαφυγή από τις κοινωνικές πιέσεις και τις προσδοκίες που μας δεσμεύουν, ενώ η «ελευθερία προς» αναφέρεται στην ενεργητική επιλογή να δημιουργήσουμε μια ζωή με σκοπό και αυτοεκπλήρωση. Το να γίνουμε «απολύτως ελεύθεροι» με τους όρους του Καμύ σημαίνει όχι μόνο την απόκτηση ελευθερίας από περιοριστικές επιρροές, αλλά και την καλλιέργεια της ελευθερίας να διαμορφώσουμε μια αυτοκατευθυνόμενη, ουσιαστική ζωή.

Αντιμετωπίζοντας το παράλογο και βρίσκοντας το νόημα

Βασικό στοιχείο της φιλοσοφίας του Καμύ είναι η ιδέα του Παραλόγου – η σύγκρουση μεταξύ της επιθυμίας της ανθρωπότητας για σκοπό και της αδιαφορίας του σύμπαντος. Σε έναν «ανελεύθερο» κόσμο γεμάτο δομές που υπονομεύουν την ατομικότητα, το νόημα μοιάζει άπιαστο. Για τον Καμύ, η λύση σε αυτό το υπαρξιακό αδιέξοδο είναι να αγκαλιάσει κανείς πλήρως το Παράλογο, αναγνωρίζοντας την εγγενή έλλειψη αντικειμενικού νοήματος στη ζωή, αλλά συνεχίζοντας να ζει με τρόπο που να αισθάνεται σκόπιμος.

 

Από ψυχολογική άποψη, η αποδοχή του Παραλόγου θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα βήμα προς την ψυχολογική ανθεκτικότητα και ωριμότητα. Ο Βίκτορ Φρανκλ, στο έργο του για τη λογοθεραπεία, τόνισε την ανθρώπινη ικανότητα να δημιουργεί νόημα ακόμη και μέσα στον πόνο. Με την αναπλαισίωση των περιορισμών και των προκλήσεων της ζωής ως ευκαιριών για προσωπική ανάπτυξη, το άτομο μπορεί να καλλιεργήσει μια μορφή εσωτερικής ελευθερίας που χρησιμεύει τόσο ως εξέγερση ενάντια σε ένα ντετερμινιστικό σύμπαν όσο και ως πηγή ψυχολογικής δύναμης.

 

Ανάκτηση της προσωπικής δράσης ως ελευθερία

Στη σύγχρονη ψυχολογία, η προσωπική δράση θεωρείται θεμελιώδες συστατικό της ψυχικής ευημερίας. Μελέτες στη θεωρία του αυτοπροσδιορισμού (SDT), που αναπτύχθηκε από τους ψυχολόγους EdwardDeci και RichardRyan, έχουν δείξει ότι τα άτομα ευημερούν όταν αισθάνονται αυτόνομα και ικανά να κατευθύνουν τη ζωή τους. Ένας «ανελεύθερος κόσμος» περιορίζει αυτή την ενεργητικότητα, διαμορφώνοντας τους ανθρώπους σε ρόλους που δεν ευθυγραμμίζονται με τις εγγενείς επιθυμίες τους.

 

Το κάλεσμα του Καμύ να αγκαλιάσουμε την ελευθερία ως εξέγερση ευθυγραμμίζεται στενά με αυτή την ιδέα της δράσης. Όταν κάποιος διεκδικεί την αυτονομία απέναντι στον κοινωνικό έλεγχο, επιβεβαιώνει το δικαίωμά του να ζει σύμφωνα με τις αξίες του. Δεν πρόκειται απλώς για μια πολιτική δήλωση- είναι μια ισχυρή ψυχολογική πράξη που μεταμορφώνει τη σχέση κάποιου με τον εαυτό του και τον κόσμο. Καθορίζοντας το μονοπάτι του, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές πιέσεις, το άτομο κατασκευάζει έναν εαυτό που είναι ανθεκτικός, με αυτογνωσία και θεμελιωμένος στον σκοπό του.

 

Τα ψυχολογικά οφέλη της υιοθέτησης της ελευθερίας ως εξέγερσης

Ψυχολογικά, αυτή η κατάσταση «απόλυτης ελευθερίας» έχει πολλά οφέλη. Οι έρευνες στη θετική ψυχολογία δείχνουν ότι η αυτονομία, η αυθεντικότητα και ο σκοπός συνδέονται στενά με την ψυχική ευημερία. Τα άτομα που αντιστέκονται ενεργά στις εξωτερικές πιέσεις για συμμόρφωση και αντ’ αυτού ζουν σε ευθυγράμμιση με τις αξίες τους αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης και χαμηλότερα ποσοστά κατάθλιψης και άγχους.

Επιπλέον, η πράξη της διεκδίκησης της ελευθερίας σε έναν «ανελεύθερο κόσμο» ενισχύει την ανθεκτικότητα. Αγκαλιάζοντας την ελευθερία ως εξέγερση, το άτομο οικοδομεί μια ισχυρότερη αυτο-ταυτότητα που είναι λιγότερο ευάλωτη στις εξωτερικές απειλές και επικρίσεις. Με ψυχαναλυτικούς όρους, επιτυγχάνει μια μορφή ενδυνάμωσης του Εγώ, η οποία του επιτρέπει να διατηρεί την ταυτότητά του ακόμη και όταν αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις ή κοινωνική απόρριψη.

 

Η ελευθερία ως μια δια βίου ψυχολογική διαδικασία

Το κάλεσμα του Αλμπέρ Καμύ να γίνουμε «απολύτως ελεύθεροι» είναι κάτι περισσότερο από ένα φιλοσοφικό ιδεώδες- είναι μια βαθιά ψυχολογική πρόκληση. Το να κάνεις την ύπαρξη μια πράξη επανάστασης σημαίνει να αναλάβεις ένα δια βίου ταξίδι αυτογνωσίας, αυθεντικότητας και ανθεκτικότητας. Με ψυχολογικούς όρους, αυτή η επιδίωξη απαιτεί την προθυμία να αντιμετωπίσει κανείς τις εξαρτήσεις του, την επιθυμία να ορίσει τον εαυτό του μακριά από τους κοινωνικούς περιορισμούς και το θάρρος να αποδεχτεί τον εγγενή παραλογισμό της ζωής.

 

Τελικά, η πορεία προς την απόλυτη ελευθερία είναι ένα βαθιά προσωπικό ταξίδι. Περιλαμβάνει την απομάκρυνση στρωμάτων κληρονομημένων πεποιθήσεων, την αντιμετώπιση υπαρξιακών αληθειών και τη δέσμευση να ζει κανείς αυθεντικά παρά τον ανελεύθερο κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο βρίσκει κανείς ψυχολογική απελευθέρωση αλλά και αποτελεί παράδειγμα του οράματος του Καμύ για μια ζωή που είναι, από μόνη της, μια ισχυρή πράξη εξέγερσης.

 

Iωάννης Βελονάκης,

εκπ.Ψυχολόγος, Εθελοντής ΕΞελίσσω



Leave a Reply

Translate »
This website uses cookies and asks your personal data to enhance your browsing experience.
Skip to content